Trước Fabio Liverani, không cầu thủ da màu nào được triệu tập lên tuyển Italia. Dòng định nghĩa ấy đủ nói lên vấn nạn phân biệt chủng tộc ở đất nước ven bờ Địa Trung Hải và hành trình mà cầu thủ gốc Somalia này phải trải qua gian nan như thế nào.
Liverani luôn thích sự thay đổi, tự thử thách bản thân dù trên cương vị cầu thủ hay HLV. Hiện tại, nhà cầm quân 45 tuổi đang tìm kiếm cơ hội mới sau cuộc phiêu lưu đáng thất vọng cùng Parma. Trong quá khứ, anh là một cầu thủ tài năng nhưng bị bóng đá Italia lãng quên chỉ vì màu da của mình. Để được công nhận, anh không còn cách nào khác ngoài nỗ lực gấp nhiều lần so với các đồng nghiệp.
Thời thanh niên sôi nổi
Ngày 29/4/1976, Liverani chào đời ở bệnh viện San Giovanni, thủ đô Roma. Ngay từ khi còn nhỏ, anh đã học được cách đánh giá cao sự đa văn hóa, thể hiện sự tôn trọng với những người có tầm nhìn và ý tưởng khác biệt. Bản thân anh cũng luôn tự hào về nguồn gốc của mình, có thể tự giới thiệu với ánh mắt sáng rực. Trong buổi trả lời phỏng vấn với Avvenire vào tháng 4/2017, Liverani kể lại:
“Ezio, cha của tôi, là một thương gia người Italia và theo đạo Thiên Chúa. Trong khi đó, Halima, mẹ của tôi, là người Hồi giáo Somalia đến Italia tị nạn từ Mogadishu vào năm 1967. Cả gia đình bà ngoại chạy trốn khỏi Somalia sau cuộc đảo chính quân sự lật đổ nền Cộng hòa của tướng Siad Barre. Ông ngoại của tôi từng là bộ trưởng trong Chính phủ Somalia”.
Liverani tận hưởng những năm đầu tiên của cuộc đời mình ở quận Casalotti. Sau đó anh chuyển đến Torpignattara, nơi 2 người em Cristiano và Renato của anh vẫy tay chào thế giới. Niềm đam mê bóng đá cũng nảy nở trong anh ngay từ thời thơ ấu. Những người hàng xóm và cả bạn học của Liverani đều cảm nhận rằng có thể trở thành cầu thủ tài năng. Để chắp cánh cho tài năng ấy, mẹ Halima dẫn cậu con trai đến trường bóng đá Romulea. Đó là một hành trình dài, trải qua 2 chuyến xe buýt.
Theo quy định, phụ huynh phải trả cho nhà trường khoản phí 360.000 lire. Nhưng khi chứng kiến tài năng của Liverani, họ đồng ý miễn mọi khoản phí đào tạo đối với anh. Anh tập luyện ở đây từ năm 6 tuổi đến năm 13 tuổi. Cũng ở trường Romulea, định mệnh giúp Liverani gặp gỡ thầy Lanfranco Barbanti, người sau này trở thành HLV và có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của anh.
Từ thời thơ ấu, Liverani là một romanisti cuồng nhiệt và không ngần ngại bày tỏ tình cảm của mình với Giallorossi. Cuối thập niên 1980, anh được thầy Barbanti đưa đến Lodigiani, đội bóng có trụ sở ở thủ đô Italia. Sau trải nghiệm ngắn ngủi tại Roma, Liverani tiếp tục cập bến Palermo theo tiếng gọi của người thầy đáng kính. Khi ấy, Barbanti đang dẫn dắt đội U19 của CLB này. Trải nghiệm ở xứ đảo Sicilia không kéo dài quá lâu. Chỉ sau một năm, anh được Giám đốc thể thao Giorgio Perinetti mời về đội trẻ Napoli. Song một biến cố xuất hiện khiến Liverani tiếp tục phải ra đi. Anh kể lại với IamNaples.it vào năm 2014:
“Napoli là một trong những đội bóng lớn của bóng đá Italia. Tôi được đưa đến đây bởi Perinetti, người nằm trong ban lãnh đạo đội bóng vào thời điểm đó. Nhưng ở mùa giải tiếp theo, thượng tầng CLB có sự thay đổi và bản kế hoạch của đội ngũ quản lý cũ chỉ còn trên giấy. Ottavio Bianchi và Domenico Casati làm HLV của Napoli. Họ không trao cơ hội cho tôi và tôi buộc phải ra đi”.
Ở tuổi 20, Liverani băng qua biển Tirreno để cập bến Cagliari. Chủ tịch Massimo Cellino trao cho anh bản hợp đồng 3 năm, nhưng muốn anh bắt đầu từ đội trẻ Cagliari (đội Primavera). Tại đây, anh được gặp lại thầy Barbanti của mình. Cả hai cùng nhau đưa Cagliari tiến vào tứ kết giải vô địch dành cho các đội trẻ ở mùa 1995/96. Họ chỉ dừng bước sang thất bại trong loạt penalty cân não trước Fiorentina của Cristiano Zanetti.
Chứng kiến tài năng của Liverani, HLV Giovanni Trapattoni điền tên anh vào danh sách đăng ký thi đấu của Cagliari một vài lần. Ông cũng có ý định để chàng trai của mình có màn ra mắt Serie A ngay tại thủ đô vào ngày 28/1/1996, khi đội bóng xứ đảo chạm trán Lazio. Đáng tiếc, cơ hội ấy không trở thành hiện thực. Đội Primavera của Barbanti và đội một của Trapattoni đều thi đấu vào ngày hôm đó. Vậy nên Liverani buộc phải ở lại đội trẻ. Không lâu sau, Bruno Giorgi thay thế Trapattoni trên băng ghế huấn luyện của Cagliari. Chàng trai người Roma không nhận được sự tin tưởng của Giorgi. Đến mùa hè, anh quyết định rời đảo Sardinia, chấp nhận bắt đầu thi đấu chuyên nghiệp ở Serie C1 để được ra sân thường xuyên.
“Ở Cagliari, tôi được đánh giá cao. Tôi là một phần của đội Primavera. HLV Trapattoni cũng thường đưa tôi lên các buổi tập của đội một để tôi tích lũy kinh nghiệm. Nhưng việc ông ấy bị sa thải đã thay đổi tất cả. Tôi không có nhiều thời gian chơi bóng. Vì vậy, tôi phải tự tìm kiếm cơ hội ra sân cho mình”, Liverani nhớ lại.
Hành trình kỳ diệu của Liverani
Chủ tịch Cellino rất ấn tượng với Liverani, nhưng ông không góp tiếng nói để giữ chân tài năng sáng giá nhất đội trẻ ở lại. Tiền vệ 20 tuổi quyết định xuống tận giải Serie C1 để khoác áo Nocerina. Đến tháng 1/1997, anh gia nhập Viterbese ở Serie C2. Đối với Liverani, đó là một bước ngoặt. Anh chơi bóng ở đây hơn 3 mùa giải, ghi 18 bàn thắng sau 104 lần ra sân. Kết thúc mùa giải 1998/99, anh cùng Viterbese vô địch Serie C2, giành quyền lên chơi ở Serie C1. Sang mùa giải tiếp theo, Liverani tiếp tục khẳng định tài năng của mình ở Serie C1, bất chấp việc nội bộ đội bóng bất ổn và trải qua 5 đời HLV.
Dần dần, chiếc áo Virterbese trở nên quá chật chội với Liverani. Anh sẵn sàng đón nhận thử thách ở Serie A. Mùa hè năm 2000, Liverani chuyển đến Perugia theo tiếng gọi của HLV Serse Cosmi. Tại sân Renato Curi, chàng trai người thủ đô ngày càng hoàn thiện hơn. Anh ghi dấu ấn với những đường chuyền dài chuẩn đến từng milimet cho các đồng đội, khả năng bao quát và sút phạt ấn tượng. Thể hình của anh cũng được cải thiện. Từ một cầu thủ gầy gò, thường xuyên nằm sân vì những pha phạm lỗi từ đối phương, Liverani tự xây dựng giáo án riêng để tăng cường sức mạnh cơ bắp. Phạm vi hoạt động của anh cũng rộng hơn. Tất cả những yếu tố ấy giúp anh trở thành một regista đẳng cấp.
“Tôi không chọn vị trí, mà các vị trí trên sân đã chọn tôi. Tôi lùi sâu hơn 20-30m so với khi còn khoác áo Viterbese và đảm nhiệm vai trò tiền lệ trung tâm chứ không còn là tiền vệ công nữa. Đó là vị trí lý tưởng dành cho tôi”, Liverani chia sẻ với La Repubblica.
Khi không thể ngăn cản Liverani ở trên sân, các đối thủ của Perugia cần đến nguồn năng lượng trên khán đài, dù đó là nguồn năng lượng xấu. Trong chuyến làm khách tại Reggio Calabria, người hâm mộ đối thủ xúc phạm Liverani bằng những lời lẽ phân biệt chủng tộc. Điều này còn xảy ra nhiều lần nữa, nhưng không làm Liverani suy sụp. Chỉ sau một mùa giải ở Perugia, anh khiến hàng loạt đội bóng lớn sốt sắng. Mùa hè năm 2001, Chủ tịch Sergio Cragnotti ra lệnh cho các trợ lý phải đưa Liverani về Lazio. Cuối cùng, phía Perugia chấp nhận để cầu thủ đẳng cấp nhất của mình trở về thủ đô với giá 25 tỷ lire và 50% quyền sở hữu Emanuele Berrettoni.
Đừng quên, Liverani là…romanisto
Liverani ký hợp đồng 5 năm, nhận lương 2 tỷ lire mỗi mùa. Thông thường, các laziali sẽ rất hào hứng khi chứng kiến một tân binh gia nhập Lazio. Nhưng đối với Liverani thì không, bởi ai cũng biết anh là… romanisto cuồng nhiệt. Cách đây không lâu, tiền vệ này còn ăn mừng đầy phấn khích khi AS Roma giành Scudetto.
Làn sóng chống lại Liverani ngay lập tức xuất hiện. Không chỉ các laziali, mà cả các romanisti cũng tức giận vì anh. Người hâm mộ Lazio gọi Liverani là điệp viên của AS Roma, con lợn đến từ Giallorossi. Các cổ động viên AS Roma dùng từ “kẻ phản bội” để chỉ trích anh. Trên bức tường trên con đường dẫn vào trung tâm huấn luyện Formello, ai đó đã in viết những dòng chữ lăng mạ đối với chàng tân binh vừa chuyển đến từ Perugia. Khi gặp Liverani ở ngoài đường, nhiều người văng tục, miệt thị màu da của anh. Trong một lần như thế, anh thẳng thắn trả lời: “Tôi tự hào về màu da và con người của mình”.
Trong một lần cùng toàn đội đến Olimpico, một số laziali còn tìm cách dùng nắm đấm nói chuyện với Liverani. Rất may, thủ quân Alessandro Nesta có mặt kịp thời, không để mọi chuyện đi quá xa. Để đáp lại sự tức giận của người hâm mộ Lazio, Liverani hiểu rằng mình phải thể hiện sự chân thành bằng màn trình diễn trên sân cỏ. Dần dần, mọi người cũng thay đổi định kiến về anh. Trong 5 năm khoác áo Biancocelesti, Liverani trở thành trụ cột nơi tuyến giữa. Anh không nhanh nhẹn, nhưng rất thông minh. Liverani đọc tình huống rất nhanh và đưa bóng đến đúng địa chỉ.
Liverani ra sân tổng cộng 165 lần và ghi được 10 bàn thắng. Anh cùng Lazio chơi ở Champions League, UEFA Cup và giành Coppa Italia sau khi đánh bại Juventus vào tháng 5/2004. Chưa bao giờ anh làm loạn phòng thay đồ, cãi lời HLV hay gây hấn với các đồng đội. Anh chỉ chấp nhận ra đi vào năm 2006, khi Chủ tịch Claudio Lotito không trao bản hợp đồng mới. Đối với Liverani, đó là cái kết đầy cay đắng. Anh chia sẻ trên tờ Avvenire:
“Lotito như đang bước vào thế giới mới. Trong con mắt của ông ấy, tất cả những gì bị gắn mác “người cũ” đều không có gì tốt đẹp. Ông ấy đề nghị tôi gia hạn hợp đồng, nhưng rất hời hợt và chỉ mang tính chất xoa dịu dư luận. Tôi là đội trưởng, lẽ ra phải được gắn bó với Lazio thêm 5 năm nữa. Nhưng Chủ tịch không hiểu gì về tôi cả”.
Bỏ qua nỗi buồn trong ngày đầu cập bến Olimpico và mâu thuẫn với Lotito, Liverani vẫn cảm thấy hạnh phúc khi nói về chuyến phiêu lưu ở Lazio: “Tôi thường được chào đón nồng nhiệt mỗi khi đến đội bóng mới. Điều đó giúp tôi có thêm động lực để chơi tốt. Nhưng ở Lazio, tôi gặp nhiều khó khăn trong những ngày đầu tiên, bị gắn mác “romanisto”. Song tôi vẫn có 5 năm tuyệt vời. Tôi luôn khắc ghi những kỷ niệm về Lazio, về Formello trong tâm trí và trái tim của mình”.
Liverani đi vào lịch sử tuyển Italia
Trong những ngày cuối cùng chơi bóng ở Perugia, Liverani được ban huấn luyện tuyển Italia chú ý. Khi ấy, Azzurri đang được dẫn dắt bởi Giovanni Trapattoni. Vị thuyền trưởng lão làng luôn tiếc nuối vì không thể giúp Liverani ra mắt Serie A cùng với Cagliari. Vậy nên, ông không muốn mình tiếp tục phải suy nghĩ nhiều về chàng trai người thủ đô nữa.
Ngày 25/4/2001, Liverani ra sân trong màu áo tuyển Italia, ở trận giao hữu với Nam Phi tại Curi. Lịch sử Azzurri có thêm cột mốc mới. Liverani trở thành cầu thủ da màu đầu tiên cống hiến cho đội quân thiên thanh. Càng tuyệt vời hơn khi điều ấy đến vào thời điểm anh chuẩn bị bước sang tuổi 25. Và niềm vui càng trọn vẹn hơn khi tuyển Italia giành chiến thắng với tỷ số 1-0.
Đến ngày 5/9/2001, Liverani lần thứ hai ra sân cùng Azzurri. Đội quân thiên thanh thắng Morocco 1-0 ở Piacenza. Trước thềm World Cup 2006, anh được HLV Marcello Lippi triệu tập lên Coverciano. Đáng tiếc, khi chốt danh sách hành quân đến Đức, “Gã đầu bạc” lại gạch tên Liverani. Khi trả lời Avvenire, chàng trai của Lazio vẫn rất tiếc nuối: “Lippi rất tôn trọng tôi, nhưng cuối cùng ông ấy lại không cho tôi cơ hội”.
Tháng 8/2006, trong những ngày đầu tiên thay thế Lippi dẫn dắt tuyển Italia, Roberto Donadoni điền tên Liverani vào danh sách tập trung. Azzurri tiếp đón Croatia ở Livorno và nhận thất bại 0-2. Các tifosi rất thất vọng bởi tuyển Italia đang là nhà vô địch thế giới. Tất nhiên, những cái tên thi đấu mờ nhạt sẽ không được Donadoni triệu tập nữa. Và Liverani nằm trong số đó.
Buổi hoàng hôn cùng Fiorentina và Palermo
Liverani bị Lotito hắt hủi ở Lazio, nhưng lại được anh em nhà Della Valle trải thảm đỏ mời về Fiorentina. HLV Cesare Prandelli coi tiền vệ 30 tuổi là chìa khóa ở khu vực giữa sân. Liverani chơi tốt trong mùa giải đầu tiên, cực kỳ thăng hoa ở mùa giải thứ hai, đưa La Viola tiến vào bán kết UEFA Cup, đứng thứ 4 ở Serie A và giành vé tham dự Champions League.
Song Liverani quyết định từ bỏ cơ hội cùng Fiorentina hít thở bầu không khí ở đấu trường danh giá nhất châu Âu. Ở tuổi 32, anh trở về Palermo, nơi mình từng chơi bóng khi còn rất trẻ. Anh sống ở Sicilia trong 3 năm, để lại dấu ấn tích cực. HLV Davide Ballardini từng gọi Liverani là “cầu thủ xuất sắc nhất từng đảm nhận vị trí tiền vệ trung tâm ở Palermo”. Đáng tiếc, anh phải nghỉ thi đấu dài hạn vì chấn thương đầu gối nghiêm trọng. Đến khi trở lại sân cỏ, anh không thể đạt đến đẳng cấp vốn có của mình.
Liverani bị tước băng đội trưởng ở Palermo và sau đó trở thành cầu thủ tự do. Không mất nhiều thời gian, anh đồng ý ký hợp đồng 2 năm với Lugano, đội bóng chơi ở giải hạng Hai trong hệ thống giải VĐQG Thụy Sĩ. Tuy nhiên, một lần nữa chấn thương ập đến, khiến Liverani không thể ra sân cống hiến cho đội bóng này dù chỉ một phút. Đến tháng 11/2011, hai bên đồng thuận thanh lý hợp đồng. Và Liverani cũng quyết định giã từ sự nghiệp cầu thủ ở tuổi 35.
“Gã thợ hàn” phiên bản mới
Cựu tiền vệ Lazio ngay lập tức chuyển sang công tác huấn luyện, khởi đầu ở đội trẻ Genoa. Vào năm 2013, anh dẫn dắt đội một Genoa tham dự Serie A dù chưa có chứng chỉ hành nghề. Hiếm có HLV nào thành công ngay khi vừa tuyên bố treo giày, và Liverani cũng vậy. Anh dẫn dắt Il Grifone thi đấu 7 trận, chỉ giành được 1 chiến thắng duy nhất.
Chia tay Genoa, Liverani đến Coverciano để hoàn tất khóa học làm HLV. Sau đó, anh sang xứ sở sương mù để dẫn dắt Leyton Orient. Cuối mùa giải 2014/15, anh khiến đội bóng của mình rơi từ giải hạng Ba xuống hạng Tư và bị sa thải. Trở về Italia, Liverani nhận lời mời của Ternana. Anh không gắn bó với đội bóng này quá lâu, nhưng có thêm nhiều kinh nghiệm và củng cố quyết tâm xây dựng lối chơi tấn công.
Những chiến tích đầu tiên dành cho Liverani đã đến. Năm 2017, anh chuyển đến làm việc ở Lecce và chỉ cần hai mùa giải để đưa đội bóng này đi từ Serie C lên Serie A. Lecce không thể trụ hạng thành công, song Liverani vẫn gây ấn tượng nhờ phong cách ban bật đầy quyến rũ. Ở tuổi 41, anh được xem là một trong những HLV trẻ tài năng nhất tại Italia.
Tháng 8/2020, Liverani thay thế Roberto D’Aversa trên băng ghế huấn luyện ở Parma. Tuy nhiên, trải nghiệm này không mang đến niềm vui cho anh. Đến ngày 7/1/2021, Parma chỉ giành được 2 chiến thắng, rơi xuống vị trí thứ 17. Sự kiên nhẫn của ban lãnh đạo dần cạn và trát sa thải được đặt lên bàn làm việc của Liverani.
Hiện tại, Liverani đang chờ đợi một lời đề nghị mới. Trong thời gian này, anh tận hưởng cuộc sống cùng Federica, người anh từng gặp vào năm 13 tuổi. Cả hai có với nhau 2 con chung là Lucrezia và Mattia. Mattia đang tập luyện ở Ascoli, nuôi ước mơ gây tiếng vang trên sân cỏ trong tương lai như cha của mình.
(Lược dịch từ bài “Fabio Liverani, la mente del centrocampo: da tifoso della Roma a pilastro della Lazio e tecnico emergente” trên tờ Goal).
