Trước khi bước vào trận chung kết Europa Conference League ở Tirana, AS Roma chỉ có một lần đăng quang ở đấu trường châu Âu. Đó là danh hiệu Inter-Cities Fairs Cup cách đây hơn 60 năm.
Ngày xửa ngày xưa, bóng đá châu Âu từng tồn tại Inter-Cities Fairs Cup, gọi tắt là Fairs Cup. Giải đấu này được thành lập bởi 3 quan chức vĩ đại của Liên đoàn bóng đá thế giới (FIFA): Ernst Thommen, Ottorino Barrasi và Stanley Rous. Fairs Cup ra đời vào năm 1955, cùng thời điểm với cúp C1 châu Âu. Đây là nơi tụ hội của đội bóng đến từ các thành phố tổ chức hội chợ thương mại tại “lục địa già”. Mục tiêu của Fairs Cup là củng cố tinh thần thể thao cộng đồng châu Âu đang dần hình thành, đúng 10 năm sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc.
Ban đầu, Fairs Cup diễn ra với thể thức rất phức tạp. Các đội bóng chỉ được tham gia nếu có thư mời, thi đấu vòng tròn một lượt trước khi bước vào vòng loại trực tiếp. Vào thời điểm ấy, các đội bóng chưa nghĩ đến việc thi đấu vào giữa tuần. Vì vậy, để bất cập về lịch thi đấu so với giải VĐQG, 1 kỳ Fairs Cup dự kiến sẽ được tổ chức trong 2 mùa giải. Song do trùng với hội chợ thương mại ở các đất nước, giải đấu đầu tiên kéo dài sang năm thứ ba, bắt đầu từ năm 1955 và kết thúc vào năm 1958. Từ năm 1960, cấu trúc Fairs Cup được thay đổi hợp lý hơn, gói gọn trong 1 mùa giải. 16 đội bóng thi đấu loại trực tiếp theo thể thức lượt đi và lượt về. Trận chung kết cũng được tổ chức 2 lượt.
AS Roma trở thành nhà vô địch trong lần đầu tiên Fairs Cup thay đổi thể thức. “Bầy sói thủ đô” cũng là đội bóng duy nhất của Italia từng đăng quang ở giải đấu này. Thành công ấy giúp AS Roma tạo tiếng vang lớn ở châu Âu, nhận được sự chú ý nhiều hơn.
Dấu ấn sau chuỗi ngày gian khó
Kết thúc mùa giải 1950/51, AS Roma lần đầu tiên trong lịch sử phải xuống chơi ở Serie B (cũng là lần duy nhất cho đến hiện tại). Giallorossi nhanh chóng quay trở lại Serie A chỉ sau 1 năm vắng bóng, nhưng liên tục phải đứng ở giữa bảng xếp hạng trong những mùa giải tiếp theo. Với sự bình tĩnh và kiên nhẫn, ban lãnh đạo AS Roma, dưới sự chỉ đạo của Chủ tịch Anacleto Gianni, từng bước đưa đội bóng của mình trở nên mạnh mẽ hơn trong những năm 1960 và giành được 3 danh hiệu.
Chiếc cúp đầu tiên được họ mang về phòng truyền thống chính là ở Fairs Cup. Giải đấu này chưa phổ biến tại châu Âu, nhưng con đường chinh phục nó khó hơn rất nhiều so với những gì người hâm mộ vẫn nghĩ. Barcelona, Inter Milan, Hannover, Birmingham được xem là những đội bóng mạnh của giải đấu. Bên cạnh đó, còn có những đội tập hợp cầu thủ của các CLB trong địa phương như Leipzig XI (11 cầu thủ của thành phố Leipzig), Cologne XI (11 cầu thủ của thành phố Cologne). Tương tự là Belgrade XI, Zagreb XI, Basel XI.
Về phía AS Roma, HLV Luis Carniglia dẫn dắt đội bóng tham dự Fairs Cup, thay cho Alfredo Gianni. Đội hình của Giallorossi vẫn giữ nguyên bộ khung như ở Serie A. Thủ quân Giacomo Losi, hậu vệ Fabio Cudicini và tiền đạo Alcides Ghiggia được xem là những niềm hy vọng để đưa đội bóng lên đỉnh vinh quang. Hàng công còn có sự góp mặt của “Chân to” Pedro Manfredini, cầu thủ ngoại ghi nhiều bàn nhất lịch sử CLB cho đến khi Edin Dzeko xuất hiện. Bản hợp đồng mới Juan Alberto Schiaffino cũng thu hút sự chú ý. Schiaffino gia nhập AS Roma ở tuổi 35 và HLV Carniglia tin rằng kinh nghiệm của cầu thủ này có thể giúp đội bóng thủ đô giành danh hiệu đầu tiên sau Scudetto vào năm 1942.
Giallorossi khởi đầu bằng cuộc chạm trán với đối thủ không được đánh giá cao là Union Saint-Gilloise. Tuy nhiên, như một thói quen khi ra đấu trường châu Âu, họ nhập cuộc không tốt. AS Roma bị cầm hòa 0-0 trên đất Bỉ. Đến khi trở về Olimpico, họ mới thi đấu thăng hoa, vùi dập các vị khách đến 4-1 và tiến vào tứ kết.
Đối thủ tiếp theo đang chờ đợi thầy trò Carniglia là Cologne XI. Phần lớn các cầu thủ của đội bóng này chuẩn bị chào đón chức vô địch Bundesliga đầu tiên. Song AS Roma gây bất ngờ với chiến thắng 2-0 trên đất Đức. Sang trận lượt về, Cologne XI thi đấu tốt hơn, cân bằng tổng tỷ số 2-2 khi tiếng còi mãn cuộc vang lên. Vào thời điểm ấy, hiệp phụ hay luật bàn thắng sân khách chưa xuất hiện. Việc giải quyết thắng thua trên chấm penalty cũng chưa được áp dụng ở đấu trường châu lục và thế giới. Do đó, 2 đội buộc phải thi đấu thêm 1 trận nữa để tìm ra cái tên giành quyền đi tiếp. Trận đấu diễn ra trên sân Flaminio. AS Roma không gặp bất kỳ khó khăn nào và giành chiến thắng 4-1.
Tại bán kết, Giallorossi chạm trán Hibernian. Đây là lần đầu tiên họ hành quân đến Scotland để thi đấu ở cúp châu Âu. Cuối tháng 4/1961, thời tiết ở Edinburgh rất lạnh. Song khán đài sân Easter Road lại rất nóng. AS Roma có 2 lần vượt lên dẫn trước nhưng lại để đối thủ của mình gỡ hòa. Francisco Ramon Lojacono, bạn trai của nữ ca sĩ Claudia Mori, lập cú đúp cho đội bóng thủ đô Italia. Thời gian trận đấu dần trôi, người hâm mộ của 2 đội không giữ được sự bình tĩnh, lao vào nhau, dùng nắm đấm để nói chuyện.
Trận lượt về diễn ra sau đó một tuần, với nhiều cung bậc cảm xúc. AS Roma mở tỷ số nhờ bàn thắng của Manfredini. Hibernian dần tỉnh táo và gỡ hòa 1-1 ở phút 31. Đến phút 62, tỷ số đã là 3-1 nghiêng về các vị khách. Mọi thứ dường như chấm dứt với AS Roma. Nhưng không phải như vậy. Chỉ trong vòng 5 phút, đội quân của Carniglia như rũ bùn đứng dậy, ghi liền 2 bàn thắng, san bằng cách biệt. Tỷ số 3-3 được giữ nguyên cho đến khi tiếng còi mãn cuộc vang lên và 2 đội cần thi đấu play-off để xác định chủ nhân tấm vé chơi trận chung kết. Trận đấu này được tổ chức vào ngày 27/5/1961 trên sân Olimpico. Diễn biến trên sân khiến nhiều người bất ngờ. AS Roma hoàn toàn lấn lướt, giành chiến thắng 6-0.
Trong khi đó, giấc mơ về trận chung kết toàn Italia tại Fairs Cup tan thành mây khói. Đại diện khác của Serie A là Inter Milan đầu hàng Birmingham với tổng tỷ số 2-4. Vì vậy, AS Roma trở thành cái tên được kỳ vọng mang vinh quang về cho bóng đá Italia.
Giá trị của Fairs Cup
Trận chung kết diễn ra trong 2 lượt. Lượt đi diễn ra vào ngày 27/9/1961 tại Anh. Mọi chuyện diễn ra rất suôn sẻ với AS Roma. Manfredini mở tỷ số trong hiệp một và hoàn tất cú đúp sau 11 phút bóng lăn ở hiệp hai. Tuy nhiên, họ không giữ được lợi thế đó. Từ phút 78 đến phút 85, Birmingham ghi liên tiếp 2 bàn thắng. Tỷ số 2-2 được giữ nguyên cho đến khi kết thúc trận đấu. Nhà vô địch chỉ được xác định sau 90 phút tại Olimpico.
Trận lượt về rất căng thẳng, bởi nỗi sợ thất bại của mỗi đội lớn hơn khát khao chiến thắng. Hiệp một kết thúc mà không có bàn thắng nào được ghi. Tia sáng lóe lên với AS Roma trong hiệp hai. Phút 56, trung vệ Brian Farmer của Birmingham phá bóng vụng về, vô tình phản lưới nhà. Từ các khán đài, những tiếng hò reo phá tan bầu không khí yên tĩnh, trái ngược với sự lo lắng của số ít CĐV đến từ Anh đang ngồi ở góc phía Tây Bắc sân Olimpico. Thời gian của trận đấu vẫn còn hơn 30 phút nữa, nhưng kim đồng hồ chạy rất chậm. 11 cầu thủ AS Roma quyết định lùi về phòng ngự thay vì nỗ lực tìm kiếm bàn thắng tiếp theo.
Birmingham cố gắng phản kháng nhưng không hiệu quả. Sự bất lực hiện rõ trên nét mặt của các cầu thủ đội khách. Quá mải mê tấn công, Birmingham bị đội chủ nhà trừng phạt. Phút 90, Paolo Pestrin giúp các romanisti thở phào nhẹ nhõm bằng pha dứt điểm từ xa bằng chân phải, đưa bóng vào lưới đối thủ. Tỷ số là 2-0 và AS Roma lần đầu tiên vô địch cúp châu Âu. Khi tiếng còi mãn cuộc vang lên, một bữa tiệc mừng được tổ chức tại sân Olimpico. Đội trưởng Losi nở nụ cười mãn nguyện, nâng chiếc cúp bạc nặng 15kg. Họ không biết rằng đó là lần duy nhất Giallorossi chinh phục đấu trường châu lục tính đến hiện tại.
Bên lề Fairs Cup 1960/61, một cuộc tranh cãi lớn xuất hiện. Ngày nay, Fairs Cup được xem là tiền thân của UEFA Cup và Europa League. Song trong quá khứ, không phải tất cả Liên đoàn bóng đá đều công nhận giá trị của nó. FIFA coi đây là danh hiệu lớn để xác định vị trí trên bảng xếp hạng của các CLB. Ngược lại, UEFA không tính Fairs Cup nằm trong hệ thống các cúp châu Âu, bởi họ chưa bao giờ được trực tiếp tổ chức giải đấu.
Nội bộ “lục địa già” cũng có sự bất đồng. Liên đoàn bóng đá Italia (FIGC) xếp Fairs Cup ngang hàng với UEFA Cup hay Europa League. Liên đoàn bóng đá Tây Ban Nha cũng vậy. Barcelona từng giành không ít danh hiệu cao quý hơn ở đấu trường châu Âu, nhưng chưa bao giờ chối bỏ giá trị của Fairs Cup. Trên trang web chính thức của mình, Blaugrana vẫn liệt kê 3 lần vô địch giải đấu này vào bộ sưu tập danh hiệu mà mình có được.
Đối với AS Roma, sự tranh cãi đó không làm họ bận tâm. Hơn 60 năm sau, các romanisti vẫn tự hào về hành trình của mình tại Fairs Cup, như mốc son chói lọi trong lịch sử đội bóng thủ đô.
(Lược dịch từ bài “La Coppa delle Fiere, l’unico trofeo europeo conquistato dalla Roma” trên tờ Goal).
